İstanbul her dönemin ilgi odağı. Bu yüzden İstanbul üzerine pek çok seyahatname, yolculuk günlüğü, hatırat kaleme alınır, kent rehberleri yazılır. Cumhuriyet sonrasında ise kentin artan genel ulaşım sistemi nedeniyle bilgilendirme amaçlı tarifeler yayımlanır. işte bu tarifeler arasında bir gezinti…
Emin Nedret İşli/ KitapSanat
İstanbul kentine antik dönemlerden günümüze pek çok gezgin, araştırmacı, diplomat, asker, tüccar, bilim insanı büyük bir ilgi duymuştur. Bunlar ya bir kısa yolculuk ya da görev icabı İstanbul’a yolları düşmüştür. Özel olarak bu kente gelen, kalan hatta burada haya için rehber yayımlanmıştır. Bu rehberlerin bir kısmı büyük ilgi görmüş ve birkaç kez basılmıştır.
1841 yılı İstanbul baskısı rehberden sonra İstanbul’da bu konuda pek çok kitap basılır. Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren ise bu rehberler çok artar ve çeşitlenir. Kentin artan genel ulaşım sistemi, ‘seyr ü sefer’ adı verilen belirli saatlerde hareket eden ulaşım araçlarının artışı nedeniyle kentte yaşayanların bilgilenmesi için tarifelerin basılır ve yayımlanır.
Deniz, demiryolu, karayolu gibi kenttını kaybedenler vardır. Bu yüzden İstanbul üzerine pek çok seyahatname, yolculuk günlüğü, hatırat kaleme alınmıştır.
İstanbul üzerine yüzyıllar boyu yazılan seyahatname benzeri kitapların yanı sıra 19. yüzyıl başlarından itibaren kent rehberleri de yazılmaya başlanmıştır. İstanbul rehberlerinin ilk olanı hakkında kesin bir bilgimiz yoksa da 1839’da Paris’te ve 1841’de İstanbul’da bu kenti anlatan iki rehberin basıldığını biliyoruz.
Paris’te basılan rehberin yazarı F. Lacroix, kitabın ismi de ‘Guide de Voyage à Constantinople…’. İstanbul’da basılan rehberin yazarı Alexandre Timoni, ismi ise ‘Grand Guide Dans l’intérieur de Constantinople’dur. Bu tarihlerden sonra Londra, Paris, İstanbul, Leipzig, Viyana gibi merkezlerde pek çok İstanbul te ulaşımı sağlayan araçların tarifeleri, bilgi broşürleri, gazete ilanları veya müstakil kitapçıklar halinde basılmaya, istasyon, iskele, otogar gibi genel mekanlara duvar ilanı olarak asılmaya başlanır. Bu yüzden Şehir Hatları tarifeleri, Tren sefer kitapçıkları, otobüs, tramvay hatları ve sefer saatlerini gösteren kitapçıklar İstanbullulara dağıtılır.
Denizyolları Şehir Hatları İşletmesi’nin tarifeleri, Devlet Demiryolları İşletmesi sefer tarifelerinin, her sene Yaz/ Kış olarak farklı mevsimlerde en az iki kez basıldığı bilinir. Kentin ulaşım tarihine ışık tutacak bu tür basılı malzemeyi yıllarına göre toplayan koleksiyonerler bulunur. Sahaflık dünyasında önemli bir kalem olarak kabul edilen tarife, yıllık, almanak, seyr ü sefer kitapçığı, paso, bilet gibi malzemeler ticari bir potansiyeli oluştururlar.
Bu tür malzemeler, yani şehir ulaşımı ve rehber ölçekli kitapçıkları, resmi kurum ve kuruluşların yanı sıra özel girişimciler, özel ticari firmalar tarafından da yayımlanır.
